They Shall Not Grow Old is al een tijdje bezig, als ik mij afvraag of er nog iets gaat gebeuren. Ik doel daarmee op wat deze oorlogsdocumentaire zo uniek maakt. Regisseur Peter Jackson heeft archiefmateriaal uit De Eerste Wereldoorlog ingekleurd en van geluid voorzien. In de trailer ziet het er spectaculair uit, tot nu toe is het allemaal nog in geluidloos zwartwit. Het enige geluid komt van de voice-overs. Een handvol oud-gedienden voorziet de fragmenten van een rode lijn. Ze beschrijven hoe de oorlog begon, hun motivatie om het leger in te gaan, hoe ze als jochies hun beschermde wereld verlieten. Het oorlogsidee is vooralsnog romantisch.

De mannen krijgen de kans hun vaderland een dienst te bewijzen, zich nuttig te maken. Ze geven bovendien toe dat ze door de oorlog volwassen zijn geworden. Alles leuk en wel, waar blijft het kleureneffect? De aanmeldingen zijn behandeld, net als de trainingen, de soldaten gaan per boot naar het buitenland, en komen aan in vijandelijk gebied. In zwartwit. Zonder geluid.

En dan, na zo’n twintig, vierentwintig minuten, zoomt de camera in op het beeld. De frames lopen vol met kleur. De mannen krijgen een stem. Hun laarzen zuigen zich vast in de modder. Er klinken geweerschoten. De afspeelsnelheid wordt iets vertraagd, zodat de scènes in een “normaal” tempo afspelen. De soldaten zijn geen schimmen meer uit een ver verleden. Het zijn echte mensen die velerlei ontberingen ontgaan, en toch lachen als ze de camera zien.

Het is een op het eerste gezicht subtiele wending, het effect is adembenemend.

Het is een op het eerste gezicht subtiele wending, het effect is adembenemend. Ik kan het niet anders zeggen. Al vond ik de premisse aanvankelijk als een trucje overkomen, het is wél een van de beste trcus die ik heb gezien. Ineens wordt een wereld van ruim honderd jaar geleden naar het heden gehaald, en gruwelijk actueel gemaakt. Het heeft iets surrealistisch, om origineel beeldmateriaal in zo’n levendige staat mee te maken. Jackson heeft met They Shall Not Grow Old een stuk geschiedenis tot leven gewekt. Daarom zou iedereen deze documentaire moeten zien.

De kleuren en het geluid wekken het verhaal van de sprekende mannen nog tragischer. Tot in de bloederigste details beschrijven ze de loopgravenoorlog, een muizenplaag, hoe vrienden werden afgeslacht door kogels, en de onophoudelijke angst dat ze zelf door de kogel geraakt zouden worden. Wanneer ze weer thuiskomen, wacht ze een koude douche. Geen open armen. Slechts een cynische houding. Zo abrupt de oorlog afliep, zo subtiel gaat They Shall Not Grow Old weer over naar levensloos zwartwit. Tegen die tijd heb ik haast het idee de oorlog zelf te hebben meegemaakt.