Het is even voor 2010 als Joaquin Phoenix, die dan al enige tijd succes heeft in de filmwereld, aankondigt te stoppen met acteren. Hij wil zich vol in de muziek storten, carrière maken als rapper. Ieder zijn eigen ding natuurlijk, en als Phoenix liever aan de hiphop gaat, waarom niet? Ik vond de carrièrewissel op zich niet zo schokkend. Wel Phoenix’ publieke vertoon. Hij liet een stevige baard groeien, kwam aan en vertoonde vreemd gedrag. Tijdens een optreden bij David Letterman zat hij erbij als een benevelde zwerver. Bovendien waren de door hem in elkaar geknutselde raps nou niet echt hoogstaand.

Eerder een parodie op het genre. Was deze acteur, die toch beschouwd wordt als een van de beste van zijn generatie, zo erg de weg kwijt? Nee hoor. Want in 2010 kwam I’m Still Here uit. Een “documentaire”, geregisseerd door Casey Affleck. Waarin Phoenix beweert te willen stoppen met acteren.

Het idee was om een satire te maken op de reality-tv. Phoenix, zo zei hij achteraf tegen Letterman, kon er maar niet over uit dat kijkers echt in die onzin geloofde, en wilde iets doen om de grens tussen fictie en non-fictie te verkennen. En om de hele cultus rondom beroemdheden onder de loep te nemen. Er moesten grenzen worden opgezocht en overschreden. Al die tijd, ongeveer anderhalf, twee jaar lang, deed Phoenix dus alsof.

I’m Still Here laat zien eerst hoe Phoenix in rap tempo de succesberg beklimt om zich, na de Oscar-winst van I Walk the Line, te bezinnen op wat er allemaal gebeurt. Is hij echt de complexe, broeierige man die de media van hem maakt? Of is hij iemand anders en conformeert hij zich naar wat anderen over hem zeggen? Deze verwarring ergert hem, maakt hem bloednerveus. Phoenix moet het hokje waarin hij is geplaatst uitstappen, het roer in eigen handen nemen. En dus besluit hij een punt achter het acteren te zetten. De vraag is natuurlijk: tot in hoeverre zou iedereen die mededeling serieus nemen?

Als je niet weet dat dit hartstikke nep is, krijg je het gevoel dat iemands zenuwinzinking wordt uitgebuit.

Als je het gedrag van Phoenix destijds niet kon verdragen, misschien zelfs afstotelijk vond, dan zal I’m Still Here je geduld helemaal op proef stellen. Onbeschaamd speelt hij de rol van de zelfingenomen, pretentieuze, egocentrische en drugs-consumerende “artiest”. Hij schrijft rapteksten waar een puber zich voor zou schamen, om ze zonder blikken of blozen voor te dragen aan publiek, waarbij hij klunzig maat probeert te houden. Ga je erin mee omdat het een wereldberoemd acteur is? Of blijf je ervan vandaan omdat het te treurig wordt?

Heel soms voel je dat dit niet serieus is. Dan ligt het spel er net iets te dik bovenop. Of voelt de situatie te geregisseerd. Toch blijft die lijn flinterdun. Wie zegt dat Phoenix niet echt bij Sean Combs langsging om te polsen voor een albumproductie? Als je niet weet dat dit hartstikke nep is, krijg je het gevoel dat iemands zenuwinzinking wordt uitgebuit. I’m Still Here is, hoe dan ook, een buitengewoon ongemakkelijke zit. Ik vraag mij af of Affleck en Phoenix niet zijn doorschoten in hun doel.

Overigens heb ik wel alle lof voor Phoenix, die dit toneelstukje ook buiten de camera’s volhield. Hij is echt heel erg goed in I’m Still Here. Misschien iets te goed. Ik denk wel dat iedereen opgelucht ademhaalde toen hij gladgeschoren en bij zinnen weer bij Letterman op de bank zat. En de hiphop toch weer terugruilde voor het acteren.

Regie: Casey Affleck. Met: Joaquin Phoenix en Casey Affleck