Ik ben dol op toplijsten. Het schijnt iets te maken hebben met de drang tot ordenen en rangschikken, het vinden van een systeem in chaos. Op DigitalDreamDoor wemelt het van de toplijsten, één daarvan gaat over de honderd beste cultfilms. Op nummer negenzestig, tussen The Wild One en Andy Warhol’s Dracula, staat Withnail & I. Regisseur Bruce Robinson baseerde zich voor zijn debuut op eigen ervaringen en maakte de beste film uit zijn beperkte regiecarrière. Toevallig had een goeie vriend van mij deze Britse cultkomedie op dvd en was hij zo vriendelijk om die dvd aan mij uit te lenen.
Ik helemaal enthousiast natuurlijk, want ik ben nog altijd gek op cult. Het was wel jammer van de Duitse ondertiteling. Omdat niet iedere dialoog even verstaanbaar wordt uitgesproken (of ik word doof, kan ook) moest ik het Duits van mijn middelbare school opdiepen. Dat ging moeizaam, gelukkig kon ik de film uiteindelijk goed volgen. De alcoholistische Withnail (Richard E. Grant) en zijn nerveuze naamloze kompaan (Paul McGann) zijn twee naar werk zoekende acteurs. Ze besluiten op vakantie te gaan en logeren in het afgelegen huisje van Withnails oom Monty (Richard Griffith).
Ik weet dat ik Withnail & I een heerlijke film vond. Maar, waarom vond ik het zo goed? Wat trok mij zo specifiek aan in Robinsons regiedebuut? Eerst dacht ik aan de sfeer. Withnail en zijn huisgenoot slepen zich al rokend en zuipend door de dag, wonend in een groezelige woning vol troep. De keuken staat vol ongewassen vaat. Withnails persoonlijkheid is zo groot dat hij net niet uit zijn vel knapt. De naamloze “I” is veel meer in zichzelf getrokken en ziet eruit alsof hij ieder moment een zenuwinzking kan krijgen. Withnail & I is doordrongen van geestdodende en -verruimende middelen. Er is teleurstelling, nervositeit, afwijzing, berusting, het besef dat sommige dromen misschien dromen blijven. Het is een ode aan de smoezelige zelfkant van het leven.
Zijn vermelding in de toplijst van beste cultfilms is in elk geval verdiend.
Ik denk ook aan de personages. Iedereen speelt een flamboyante of gespannen rol en trekt de aandacht naar zich toe. Op de eerste plaats natuurlijk de twee hoofdpersonages Withnail is het ene moment een chagrijnig klein kind dat zijn zin niet krijgt, en kan het andere moment op hoge toon een tirade afsteken. Zijn vriend probeert vooral te overleven. Daarnaast is er de corpulente en homoseksuele Monty, die zijn ogen heeft laten vallen op Withnails naamloze vriend. Het levert een hilarisch ongemakkelijk scène op als de twee acteurs in Monty’s vakantiehuisje logeren en hij onverwachts langskomt. Reken maar dat zijn intenties richting Withnails vriend duidelijk worden.
Maar er is nog iets. Een ongrijpbaarheid waar ik de vinger niet op kan leggen. Diep in het hart van het uitgebluste Withnail & I schuilt een merkwaardig charisma. Er wordt niet eens zo’n origineel verhaal vertelt. Ik kan de plot nog het best beschrijven als de volwassenwording van Withnails huisgenoot. Daartussenin moeten ze zich redden in de wildernis van het platteland, probeert Withnails partner aan Monty’s grijpgrage handen te ontsnappen en wordt er ruzie gemaakt om een haas.
Misschien is het een combinatie van de personages en de sfeer? Zou kunnen. Die twee elementen stuwen de film vooruit. Dan nog blijft er iets over waar ik omheen blijf cirkelen, iets wat steeds ontsnapt aan mijn analyse. Wat is het toch wat Withnail & I tot zo’n fascinerende filmervaring maakt? Ik ben er, na lang denken, nog steeds niet over uit.
Ik leg mij voorlopig neer bij het mysterie van Withnail & I.
Ergens vind ik dat bijzonder hinderlijk, tegelijkertijd is Withnail & I niet voor niets een cultfilm. Wellicht is het helemaal niet de bedoeling om de bron van zijn mysterieuze verlokking te ontdekken. Aan de andere kant kan het ook goed zijn dat het geheim zich na meerdere kijkbeurten openbaart.
Ik leg mij voorlopig neer bij het mysterie van Withnail & I. Eens zien of ik er later wel achterkom. Zijn vermelding in de toplijst van beste cultfilms is in elk geval verdiend.
Regie: Bruce Robinson. Met: Richard E. Grant en Paul McGann