Joel en Ethan Coen hebben een oeuvre gebouwd op onzinnige situaties en mafketels, met A Serious Man tappen zij uit een ander vaatje. De komedie is er nog steeds, het heeft scherpere tanden en wil graag een hapje van de toeschouwer. De bij vlagen agressieve camerabewegingen van bijvoorbeeld Raising Arizona zijn vervangen door statische beelden die koel het ontrafelende leven van Larry Gopnik (Michael Stuhlbarg) observeren. Hij kan een vaste aanstelling krijgen op de universiteit, klaagbrieven van een anonieme afzender protesteren hiertegen. Een student wil hem omkopen voor een beter cijfer.

Vrouwlief Judith (Sari Lennick) wil van hem scheiden zodat zij kan trouwen met Sy Ableman (Fred Melamed). Zoon Danny (Aaron Wolff) begint te puberen terwijl hij moet studeren voor de bar mitzwa. Dochter Sarah (Jessica McManus) zit zich kapot te ergeren aan Larry’s broer Arthur (Richard Kind). Larry begrijpt niets van de chaos. Hij heeft altijd het goede gedaan, zich gedragen als “a serious man”.

Waarom wordt deze bak ellende over hem heen gestort? Hij gaat ten rade bij rabbi Nachtner (George Wyner), die een uiterst geschikte parabel heeft voor Larry’s problemen. Er was een tandarts die op de tanden van zijn patiënt Joodse letters zag staan. De patiënt wist van niets, de tandarts gaat op een lange zoektocht om de betekenis van die letters te achterhalen. Net wanneer Nachtner de clou lijkt te bereiken, valt hij stil.

De Coens gunnen het Larry dat richting het einde alles weer goed komt.

Ja, vraagt Larry, en toen? Wat betekende die letters? En wat heeft het verhaat met mijn situatie te maken? Rabbi Nachtner haalt glimlachend zijn schouders op. Wie zal het ooit weten? De tandarts legde zich maar neer bij de zinneloosheid van de geletterde tanden en de letters en vond uiteindelijk rust. Zowel Larry als de kijker zullen ongetwijfeld gefrustreerd achterblijven, mijn inziens vormt deze scène de sleutel van A Serious Man.

Net als dat de tandarts zich berust bij de mysterieuze tanden van zijn patiënt, moet Larry accepteren dat zijn vraag onbeantwoord blijft. In het leven krijgt iedereen met pech te maken, Larry moet zijn willekeurige lotsbestemming vol kommer en kwel accepteren. Natuurlijk kan hij dat niet. Wie zit nou te wachten op zo’n dooddoener van een verklaring? Dus blijft hij graven en zoeken naar duidelijke uitleg over de misère. Hij moet toch weer geluk kunnen ervaren?

Dat gebeurt ook. De Coens gunnen het Larry dat richting het einde alles weer goed komt. Maar als zowel hij als het publiek opgelucht ademhalen, blij dat de ellende eindelijk verdampt, komen de Coens met een duivels slot. Laat ik het erop houden dat Larry’s dorp overvallen wordt door een ramp van Bijbelse omvang. Hoe dat gaat aflopen mag de kijker zelf bepalen, want dan is de film afgelopen.

Misschien gaat A Serious Man over iets totaal anders, heb ik cruciale informatie gemist.

Ik zie A Serious Man als een donker komisch drama over de zin en onzin van het leven. Al vraag ik mij af of dat zo was bedoeld. Het lijkt zo serieus, tegelijk blijft die scène over de tandarts jeuken. Is A Serious Man dan toch weer een hoop onzin, ditmaal verpakt als zogenaamd drama waarin het hoofdpersonage op spirituele zoektocht gaat? Zitten de Coens hun publiek weer ongegeneerd te jennen, of heeft het verhaal wel degelijk iets substantieels te bieden? Ik weet het nog steeds niet.

Misschien gaat A Serious Man over iets totaal anders, heb ik cruciale informatie gemist. Ik las in andere besprekingen dat de Coens deze film beschouwen als hun meest autobiografische. Wat er zo autobiografisch aan is zullen alleen zij weten. Ik kan in elk geval vaststellen dat dit voelt als hun meest ingetogen en volwassen film.

Regie: Joel & Ethan Coen. Met: Michael Stuhlbarg en Richard Kind