Een komedie over een dictator die overlijdt. Kan dat wel? Tijdens de vertoning van The Death of Stalin in De Uitkijk klinkt van achterin de zaal giergelach van een meisje. Zij vindt deze titel duidelijk een dijenkletser. Hoewel niet alles even humoristisch is, kan ik de gitzwarte en pijnlijke humor erg waarderen. Regisseur Armando Iannucci laat zien wat er gebeurt als het hart van de dictatuur, in dit geval Josef Stalin, wegvalt: een bij vlagen onnozel gevecht om de macht. Psychologische oorlogsvoering, chantage, manipulatie, kinderachtig gebekvecht, alles is geoorloofd. En wordt ingezet.

Iannucci vindt het prachtig om te laten zien hoe absurd de machtsstructuur eigenlijk is. Zo komen de regimeleden steeds bij elkaar om te “stemmen” over voorstellen. In plaats van simpelweg unaniem voor de juiste beslissing te stemmen, zit iedereen voor zijn eigen visie te pleiten. De grootste bek krijgt zijn zin. Als dan de laatste hand aarzelend omhooggaat is de droge conclusie “unaniem aangenomen”. Of wanneer iemand drie keer van mening verandert, en elke keer zijn gewijzigde mening onderbouwt met lange argumenten. Het doet denken aan de heerlijk humor van Monty Python. Maar dan wel met een bloedserieuze onderlaag. De regimeleden maken immers schaamteloos misbruik van hun macht (vooral Lavrenti is hier goed in) en tussen het ongemakkelijk lachen door zien we hoe tegenstanders worden opgepakt en gemarteld, verkracht en vermoord. 

Dit schuurt verschrikkelijk met de humor en dat is precies wat The Death of Stalin zo’n fijne film maakt. Eén van de beste scènes is als het lichaam van Stalin wordt onderzocht en zijn overstuurde zoon Vasily de kamer in komt stormen. Hij dreigt met geweld en wil het wapen van een agent grijpen, waarop een klunzige worsteling ontstaat. De regimeleden kijken het hoofdschuddend aan, alsof ze last hebben van plaatsvervangende schaamte. Vasily geeft uiteindelijk op en zegt zo dreigend mogelijk “pas maar op, straks word ik echt kwaad”. Ook in de laatste scène is deze toon aanwezig, hoewel het dramatische element dan meer domineert.

de film is verbannen in rusland omdat het de russische cultuur en veteranen belachelijk maakt

Ik vind The Death of Stalin niet zo hilarisch als het lachmeisje, het is wel een slim gemaakte drama met een komische onderstroom. Of komedie met dramatische onderstroom. Het is maar hoe je het interpreteert. Iannucci zoekt het ongemak, drukt op de wond tot je niet meer weet of je moet lachen of huilen.

Het enige minpuntje is dat de film Engels is. Misschien dat een originele Russische productie net wat scherper zou zijn geweest.

Armando Iannucci/Steve Buscemi en Simon Russell Beale