Jaren geleden zag ik voor het eerst Das Experiment, het filmdebuut van Oliver Hirschbiegel. Taxichauffeur Tarek Fahd (Moritz Bleibtreu) ziet een advertentie voor een opvallend experiment, geleid door professor Klaus Thon (Edgar Selge). Een groep mannen wordt bij elkaar gegooid in een simulatie-gevangenis. De ene helft speelt de rol van gevangene, de andere helft is bewaker. De gevangenen zitten in cellen, de bewakers moeten de orde handhaven. Deelnemers die de volle veertien dagen uitzitten krijgen 4000 mark. Hoe diep zal iedereen in zijn rol verdwijnen? Tarek ziet het geldbedrag wel zitten.
Omdat hij twee jaar geleden voor de krant schreef, gaan ook zijn journalistieke voelsprieten omhoog. Dit kan een vette primeur opleveren. Hij geeft zich op, vol vertrouwen dat het allemaal goed gaan komen. Wat kan er allemaal nou gebeuren? De wetenschappers houden de situatie dag en nacht in de gaten. Om zijn potentiële verhaal smeuïg te maken, zorgt hij in de zogenaamde gevangenis voor leven in de brouwerij en frustreert de bewakers tot zij hardhandig ingrijpen. De stille doch vastberaden Berus (Justus von Dohnányi) trekt de rol van leider der bewakers naar zich toe.
Net als bij de eerste kijkbeurt zit ik met open mond naar de verwikkelingen te kijken. Wat nog begint als een spelletje met een losse, ontspannen sfeer, escaleert verbijsterend snel in psychologische en fysieke mishandelingen. In nog geen week worstelen de gevangenen met depressie en lethargie en smeken zij zelfs om vrijlating. Dat zij hun geldbeloning verliezen maakt niet uit. Ook voor Tarek wordt duidelijk dat dat dit geen spelletje meer is, maar een keiharde machtsstrijd.[epq-quote align=”align-left”]Das Experiment is niet perfect, het maakt nog altijd een verpletterende indruk.[/epq-quote]
Het zijn niet eens échte gevangenen en bewakers, maar in deze simulatie telt dat niet. De eigen identiteiten vervagen, maken plaats voor onderworpen getallen en wrede handhavers. Zelfs de assistenten van Klaus, Lars (Philipp Hochmair) en Jutta (Andrea Sawatzki), verliezen grip op het experiment. Als het drama eindelijk tot een eind komt en de groep zich teneergeslagen verzamelt, zie ik ze denken: wat is er in godsnaam gebeurd? Wat heb ik in godsnaam gedaan? Het is of de groep een tijdelijke massapsychose ervoer en nu weer beduusd wakker wordt.
Wat zou jij doen in een situatie als deze? Ben jij de tegendraadse Tarek? Of de sadistische Berus? Hou jij het twee weken vol? Draai je na een halve week door? Das Experiment is niet perfect, het maakt nog altijd een verpletterende indruk. Mocht je denkt dat deze thriller gezocht en ongeloofwaardig is, dan raad ik je dit boek aan van Philip Zimbardo. Hier wordt ingegaan op The Stanford Prison Experiment, waarop deze film is geïnspireerd.
Oliver Hirschbiegel/Moritz Bleibtreu en Justus von Dohnányi