Met De Avonden schreef Gerard Reve een van de mooiste boeken uit de Nederlandse literatuur. Regisseur Rudolf van den Berg wist de essentie van Reves verhaal perfect op beeld vast te leggen en een beklemmende verfilming af te leveren. Thom Hoffman mag de rol van Frits Egters vertolken, een dolende jongeman die zich in toenemende mate ergert aan de wereld waarin hij woont. Het zijn de laatste dagen van 1946. Het wordt vroeg donker. Er hangt sneeuw in de lucht. Frits loopt doelloos door de straten, spreekt vrienden en familie tegen en oreert zijn eigen ironische wereldvisie aan iedereen die het horen wil. Eigenlijk gebeurt er helemaal niets. En juist zo ontzettend veel.
De Avonden weet op knappe de manier de ironische stijl van Reve te koppelen aan het gevoel van naderend gevaar. De film doet sterk denken aan de wereld van Alex van Warmerdam, waarin ook altijd een onheilspellend gevoel onder de oppervlakte ligt. Het verschil met De Avonden is dat het komische surrealisme gaandeweg plaats maakt voor een tragische nachtmerrie. Frits’ ironische kijk op de wereld geeft hem de ruimte om de sardonische clown uit te hangen, je lacht om zijn bizarre uitspraken en grappen. Maar wanneer houdt de grap op en begint de ernst? Hoe lang nog voor de bom ontploft?
Het zijn de scènes met Frits’ ouders waarin de grootste spanningen zitten. Neem nou het begin. Het gezin zit aan de ontbijttafel. Frits’ vader slurpt zijn koffie naar binnen, likt uitgebreid zijn vingers af, laat gerust een scheet, hij is helemaal verdiept in zijn eigen wereld. Frits moet zichtbaar zijn ergernissen binnenhouden. En als hij er iets over zegt, op een geforceerd kalme toon, krijgt hij een verwarde reactie terug. Zijn vader is namelijk ook behoorlijk doof. Als Frits bij een vriend is spuit hij al zijn frustraties. De reactie: waarom blijft hij dan bij zijn ouders wonen? Frits kan niet echt antwoord geven. Op zijn werk beleeft hij seksuele dagdromen, op zijn slaapkamer onderwerpt hij een pluchekonijn aan seksuele martelingen.
De ene keer is het net een sketch die bol staat van miscommunicatie, dan weer zit je zo gevangen in Frits’ gekwelde wereldbeeld dat het claustrofobisch wordt. Zelden zag een woonkamer er zo krap uit dankzij de gespannen relaties tussen familieleden. van den Berg mag dan de structuur van het boek hebben omgegooid, hij heeft een indrukwekkende film gemaakt die een plaats verdient in de Nederlandse filmcanon. Als ik de roman en de film met elkaar vergelijk, vind ik de film zelfs scherper dan het geprezen debuut van Reve.
Rudolf van den Berg/Thom Hoffman en Rijk de Gooyer
Een gedachte over “De Avonden”