The Exorcist bouwt al geruime tijd zijn wurgende spanning op als plots een gedaante door het beeld flitst. Ik kan net een duivelsfiguur zien die grijnzend de camera inkijkt. En dan is het weg. Het gebeurt vaker dat dit soort schimmige silhouetten zich laten zien. Ik heb The Exorcist jaren geleden voor het eerst gekeken en kan mij dit ontregelende effect niet herinneren. Misschien dat ik er toen ook niet voor openstond? Als tiener die net het oeuvre van Stephen King ontdekte vond ik The Exorcist lang en traag. Het werd pas spannend toen het jonge meisje Regan bezeten werd van een demonische aanwezigheid.
Mijn ongeduldige kop zal ongevoelig zijn geweest voor de subliminale beelden. Maar nu, jaren later, voel ik hoe deze griezelfilm alle tijd neemt om de nagelbijtende sfeer op te roepen, waarbij de realiteit in wordt gehaald door een allesverstikkende nachtmerrie. En zie ik dus voor het eerst de flitsende griezelbeelden die William Friedkin tussen de frames door heeft gemonteerd.
Het is een trucje dat tegenwoordig tot in den treure wordt gebruikt om spanning te forceren. In The Exorcist, die alweer dateert uit 1973, werkt het nog steeds. Waarom? Omdat dit soort beelden echt iets toevoegen. Ze voeren ons mee in de bezeten toestand van Regan. Het is of “haar” demon niet alleen in haar kop zit, maar ook haar directe omgeving besmet met zijn kwaadaardige aanwezigheid. Regans doorsnee woning wordt een spookhuis. Maar dan zonder de hysterische effecten waar moderne horrorfilms zich mee bedienen.
Denk wat dit betreft aan de hypnotiserende vervreemding van The Haunting. Ook een horrorfilm waar met minimale middelen (rare spiegels, vreemde geluiden, verplaatsende deuren) maximaal effect werd bereikt. Die horrorklassieker had dan geen meisje dat kan zweven, of haar hoofd 360 graden kan draaien, maar ook daar werd een landhuis omgetoverd tot een griezelattractie.
The Exorcist biedt naast de subtiele spanningsopbouw trouwens ook heerlijke smerigheid. Denk aan kots, bloederige zelfbevrediging en onsmakelijk vervormde gezichten. Friedkin waakt er trouwens voor om deze narigheden te vaak in te zetten. Iedereen kent The Exorcist als de ultieme shockfilm, die scènes komen eigenlijk mondjesmaat voor.
Met deze donkermagische klassieker regisseerde Friedkin een horrorfilm die meerdere fans aanspreekt. Zij die houden van duistere esoteriek en liefhebbers van meer expliciet horrorgeweld. De film is niet meer zo schokkend als destijds – wat dat betreft heeft het genre zich flink ontwikkeld – toch is dit nog steeds een doodenge griezelfilm die, dankzij de onderliggende spanning, garant staat voor slapeloze nachten.
Ik ben ook te vinden op Letterboxd.