Ik kan John Travolta niet loskoppelen van zijn rol als boegbeeld van Scientology. Daar heeft hij het zelf naar gemaakt. Waar mogelijk prijst hij L. Ron Hubbards “religie” de hemel in en roept hij dat Hubbards geesteskindje hem heeft geholpen in zijn leven en carrière. Geen wonder dat skeptici in Travolta’s oeuvre soms verwijzingen zien naar Hubbards dubieuze nalatenschap. Phenomenon bijvoorbeeld, een kleine film over de sympathieke timmerman George Malley, die op de nacht van zijn zevenendertigste verjaardag getroffen wordt door onverklaarbare lichten en geluiden.
Hij kijkt naar de hemel, ziet een soort komeet op zich afkomen en wordt tegen de vlakte gewerkt. Nadien is hij hyper-intelligent, beschikt hij over telekinese en kan hij een aardbeving voelen aankomen. Hij slaapt nauwelijks nog, leest gerust vijf boeken per dag en vindt voor elk probleem een oplossing. Dat klinkt als een benauwende gave, Phenomenon presenteert zich eerst als sprookje, een kindervertelling waarin de mogelijkheden van de ratio worden ondezocht. Als de mogelijkheden onbegrenst zijn, wat kan een mens dan allemaal doen?
Terwijl de ideeën zijn aandacht opeisen, distantiëren de dorpelingen zich van de goeiige George. Ze herkennen niet meer de vriendelijke kerel die in de kroeg een biertje met ze drinkt en grapjes maakt. In hun ogen is hij een vreemdeling geworden, iemand met krachten waarvan onduidelijk is hoe goed of slecht ze uitpakken. Het helpt evenmin dat ook de overheid achter hem aankomt. Dan moet er toch iets raars aan de hand zijn? George raakt buitengesloten en wordt verteerd door zijn nieuwe gaven krachten. De enige die hem bijstaan zijn lief Lace Pennamin (Kyra Sedgwick), beste vriend Nate Pope (Forest Whitaker) en arts Doc (Robert Duvall).
Wat als de ratio inderdaad tot zoveel in staat is?
Ik kan zelf geen connectie maken met Hubbards dubieuze bedenksel, een zoektocht op Google levert alsnog antwoorden op. Als ik deze bron mag geloven zijn er in elk geval vijf links te vinden met Phenomenon en Hubbards boek Dianetics. Op zich zou dat nog toeval kunnen berusten, het stukje stipt nog iets anders aan. De film vertelt over een timmerman die een religieuze openbaring krijgt en door intimi wordt aanbeden. Het gaat wat ver om de vergelijking met Hubbard te maken, aan de andere kant krijgt het hoofdpersonage wel degelijk messias achtige trekken toegedicht. Dat is wel hoe Hubbard zichzelf zag.
Over messias gesproken, Travolta voelt zich iets te comfortabel in die rol. De acteur is te gladjes, te gelikt als man wiens eigen kennis hem opslokt. Ondanks de angst heeft Travolta een te sterke uitstraling voor iemand die aan zijn eigen toegenomen intelligentie bezwijkt. Een andere speler zou George kwetsbaarder kunnen maken, hem van een randje voorzien, de toenemende manie scherper neerzetten. Ik heb geen idee of Travolta zieltjes voor Scientology wilde winnen, ik vind zijn optreden hoe dan ook verdacht veel lijken op een ego-trip.
Gerald Di Pego, de scenarist, zou inspiratie hebben gevonden in de leer van Zen. Volgens deze site heeft Zen zijn wortels in boeddhisme maar heeft het weinig te maken met wat het boeddhisme oorspronkelijk wil doceren. Het gaat voornamelijk om meditatie en spiritueel inzicht. Lang verhaal kort, wat Di Pego’s intenties betrof had Phenomenon dus helemaal niets met Scientology te maken.
Ik begrijp denk ik wel wat di Pego in gedachte had.
Ik begrijp denk ik wel wat Di Pego in gedachte had. Hij wilde onderzoeken wat er gebeurt als een persoon, tegen wil en dank, een soort supermens wordt. Welke gevolgen dit heeft voor de omgeving en de persoon zelf? Wat als de ratio inderdaad tot zoveel in staat is? Kan de mens al die kennis wel aan? Spijtig genoeg komt de scenarist met een wel erg plastische verklaring voor Georges conditie. Alsof hij niet goed wist hoe het verhaal af te moeten ronden. De rafelige, kinderlijk nieuwsgierige sfeer slaat pardoes om, het mysterieuze drama wordt een ernstige tranentrekker.
Misschien dat Di Pego, op wat subtiele hints na, de verklaring achterwege had moeten laten. Met meer behoud van het mysterie en een andere hoofdrolspeler zou Phenomenon een fascinerende film zijn geweest. Nu zie ik hoe een acteur met te groot ego zich ontpopt tot een religieuze superster.
Regie: Jon Turteltaub. Met: John Travolta en Kyra Sedgwick