Inspiratie kan op de meest onverwachte momenten opduiken. Joel en Ethan Coen waren bezig met een scène voor The Hudsucker Proxy, toen een requisiet hen het idee gaf voor The Man Who Wasn’t There. Het moest een ode aan film noir worden, gefilmd in zwartwit, met in de hoofdrol een zwijgende kapper die betrokken raakt bij louche investeringszaakjes, chantage en zelfs moord. De Coens staan erom bekend eerst de situaties op zich uit werken, om zo een reeks van opeenvolgende scène te creëren. Op die manier ontdekken ze gaandeweg wie de personages zijn en waar de plot naartoe gaat.

Billy Bob Thornton speelt de kapper Ed Crane. Ondanks zijn stille persoonlijkheid praat hij met brommende stem de geluidsband vol. Ed staat op de achtergrond, kijkt zwijgend naar de wereld om zich heen. Hij is via partner Doris (Frances McDormand) het kappersvak ingerold en besteedt zijn dagen met de schaar of tondeuse in de hand. In zijn mond zit permanent een sigaret. Ed is goed geworden met de schaar en kan klanten elk gewenst kapsel geven. Maar ja, om nou voor altijd boven die haardossen te hangen is ook weer zoiets.

Op een dag komt de opgewonden zakenman Creighton Tolliver (Jon Polito) langs voor een knipbeurt. Hij vertelt over stomerijen, volgens hem de nieuwste rage waar veel geld mee verdiend kan worden. Door middel van een vage constructie kan ook Ed meeverdienen. Als hij tienduizend dollar investeert, kan hij profiteren van de goudmijn. Dat lijkt Ed wel wat. Alleen, hoe komt hij aan dat geld? Hij smeedt daar een listig plannetje voor.

Zouden de Coens lachen in hun vuistje?

Ed heeft het sterke vermoeden dat Doris vreemdgaat met hun gezamenlijke vriend Dave Brewster (James Gandolfini) en besluit Dave anoniem te chanteren. Als hij Ed tienduizend dollar betaalt, houdt Ed zijn mond over de affaire. Maar dan klopt de wet van Murphy aan. Terwijl het leven door Eds handen glipt filosofeert hij berustend over de zin van het leven, de gebeurtenissen die zich voltrokken na het dramatisch mislukte chantageplan en de reden waarom hij is geëindigd waar hij nu zit. Hij heeft van niets spijt. Maar wat betekent het allemaal? Is er wel een betekenis?

Het wekt de indruk dat er iets wordt gezegd met The Man Who Wasn’t There, tot het gaandeweg naar meer fantastisch gebied glijdt. Naast het wrang-komische misdaadverhaal hebben de Coens namelijk gekozen voor een opvallend motief: Ufo’s. De klassieke ronde vorm komt vaak voorbij. Soms heel subtiel, dan weer prominent in een droom. Leuk dat de Coens werken vanuit de scènes in plaats van het verhaal en de personages. Maar wat, in godsnaam, hadden zij met dit alles in gedachte?

Misschien dat de regisserende broers gewoon gefascineerd zijn door de ronde ruimtevaartuigen. Of wilden ze iets zeggen over buitenaards leven. Ik ben niet de enige die de aanwezigheid van het buitenaardse vervoermiddel opmerkelijk vind. Er is zelfs een theorie geopperd dat Ed een als kapper vermomende buitenaards is dat met verwondering de mens observeert. Dat is mij een stap te ver, aan de andere kant weet je het nooit met de Coens.

En waarom, van alle mogelijkheden, is toch specifiek gekozen voor die Ufo’s?

Het versterkt het mysterie van The Man Who Wasn’t There, voegt er een aangenaam mystieke tint aan toe. Zouden de Coens lachen in hun vuistje? Of zitten er wel degelijk diepe lagen in dit komische drama? Ik vroeg mij hetzelfde af bij hun meesterlijke A Serious Man, al is die film volwassener van toon. Ik zou zo graag willen weten of The Man Who Wasn’t There pure pastische is, of dat er nog een gedachte achterzit. En waarom, van alle mogelijkheden, is toch specifiek gekozen voor die Ufo’s? Ik zal het noot weten.

Om tot slot iets anders aan te stippen, er is ook voor gekozen een ingekleurde versie op de markt te brengen. Het zal best dat de moderne kijker kleur prettiger vindt om naar te kijken, het zuigt de magische sfeer uit de film. Mocht je The Man Who Wasn’t There optimaal willen ervaren, dan raad ik absoluut de originele zwartwit versie aan.

Regie: Joel Coen & Ethan Coen. Met: Billy Bob Thornton en Frances McDormand