Toen ik voor het eerst over de reputatie van Vertigo hoorde, verwachtte ik een hallucinaire film over hoogtevrees. Hallucinant is de film is zeker, maar niet zoals ik dacht. Naast een dankbaar excuus voor duizelingwekkende effecten, is Vertigo een venijnige thriller waarin realiteit en liefdeswaanzin door elkaar lopen. James Stewart speelt de rol van agent Johnny Ferguson. In het begin achtervolgt hij een dief over de daken en komt bijna ten val. Naar beneden kijkend ziet hij de diepe afgrond onder zich gapen. Hij raakt in shock en ziet toe hoe zijn collega naar beneden dondert.

Na het incident gaat Johnny met vroeg pensioen, hij wordt aan zijn mouw getrokken door Gavin Elster (Tom Helmore). Volgens Gavin vertoont zijn vrouw Madeleine (Kim Novak) vreemd gedrag. Alsof zij soms bezeten wordt door iemand anders en dan de controle over haarzelf verliest. Madeleine maakt lange wandelingen en kan achteraf niet vertellen waar zij is geweest. Of wat zij heeft gedaan.

Johnny is te nuchter voor spookverhalen, hij accepteert de opdracht. Tijdens het schaduwen redt hij Madeleine van de verdrinkingsdood en wordt de kiem gelegd voor een intense affaire. Dat de twee nogal van leeftijd verschillen is in mijn ogen dubieus, de liefde laat zich niet blussen. Tot Hitchcock halverwege Vertigo besluit dat het welletjes is en Johnny als vrijgezel laat eindigen. Het hoe en wat moet je zelf maar zien. Vertigo sluit hiermee zijn eerste helft af, wat slechts de opzet bleek voor de duivelse tweede helft.

Vertigo is een drama, stalk- en spookverhaal ineen, met ook nu nog misselijkmakende effecten.

Tot zijn verrassing ziet Johnny zijn geliefde Madeleine weer rondlopen. Of niet? Want zij herkent hem niet en vindt hem een vreemde snuiter. Hoezo stelt zij zijn verloren geliefde voor? Johnny weigert de hoop op te geven. Hij dringt aan en weet het meisje mee te sleuren in zijn bedenkelijke waan. Hij kleedt haar zoals Madeleine en stuurt haar zelfs naar de kapper. Haar kapsel moet hetzelfde model als van Madeleine hebben. Hoe ver zal Johnny gaan?

Obsessie en begeerte zitten tot diep in de vezels van Vertigo verweven. Iedereen zit wel achter iemand aan en ook Stewart laat een bedenkelijke kant van zichzelf zien. Hij moet en zal de onbekende vrouw hervormen naar Madeleine, om zo zijn lief weer terug te hebben. Het is die manipulatieve relatie wat Vertigo echt tot een verontrustende film maakt. Stewart liet zijn repertoire van goeiige personages voor wat het was en bewees ook dit soort rollen aan te kunnen. Hij is zowel sinister als meelijwekkend, zonder dat het geacteerd overkomt.

Om terug te komen op eerdergenoemde effecten, ze worden niet zo vaak ingezet, maar zijn hoe dan ook effectief. Door die afschuwelijke diepte als het ware uit te rekken, verder naar beneden te duwen, lijkt de ondergrond zelfs nog dieper te worden. Ik begrijp heel goed dat Johnny nauwelijks naar beneden kan kijken zonder dat het angstzweet begint te stromen. Voor een kijker met hoogtevrees (zoals ondergetekende) zijn dergelijke beelden erg ongemakkelijk om te zien.

Door de jaren heen ontving Vertigo alsnog lof.

Toen Vertigo uitkwam in 1958 was de ontvangst nogal tegenvallend. Noch de critici, noch het publiek waren erg te spreken over het onnodig gecompliceerde verhaal, de wel erg donkere rol van Stewart en de anticlimax. En dan was er de relatie tussen Johnny en Madeleine die niet erg in de smaak viel. Hitchcock was woedend over het vijandige onthaal en gaf de schuld aan Stewart, die zogenaamd te oud was geworden om publiek te trekken. Hij werkte nooit meer met de filmster.

Door de jaren heen ontving Vertigo alsnog lof. In 2012 werd de thriller door filmblad Empire uitgeroepen tot de beste film ooit. Dat is weer wat overdreven (iedereen weet dat Eraserhead de beste film ooit is), het is wel een hoogtepunt in Hitchcocks oeuvre. Vertigo is een drama, stalk- en spookverhaal ineen, met ook nu nog misselijkmakende effecten. De herwaardering is meer dan terecht.

Regie: Alfred Hitchcock. Met: James Stewart en Kim Novak