Ik vind het nog altijd verrassend om op Disney+ films als MASH tegen te komen. Ik associeer het streamingsplatform weliswaar iets te letterlijk met schattige animatiefilms over antropomorfe dieren en pratend speelgoed, een satirische oorlogsfilm is het andere uiterste. Robert Altman had ervoor al naam gemaakt als regisseur van tv-films, MASH betekende zijn doorbraak. Het was de bedoeling dat hij zou werken met het script van Ring Lardner Jr., die zich weer baseerde op het boek van Richard Hooker. Altman gooide het script, bij wijze van spreken, in de prullenbak.

Meer nog dan zijn acteurs netjes de dialogen op te laten spreken, wilde Altman experimenteren met beeld en geluid. Alhoewel er duidelijk hoofdrolspelers waren, namelijk Donald Sutherland en Elliott Gould als chirurgen op het slagveld, hield Altman daar bij het filmen absoluut geen rekening mee. Hij zette gerust bijrolspelers of figuranten op de voorgrond, zodat de twee hoofdacteurs naar de achtergrond werden geduwd.

Ook wilde Altman de dialogen anders opnemen. Niet door middel van de gebruikelijke hengel die boven de acteurs hing, maar door zijn cast eigen microfoontjes te geven. Zo konden de dialogen overlappen, om de chaos van echte gesprekken beter te benaderen. De acteurs kregen volop de kans om te improviseren om het nog authentieker te maken. Het is net alsof MASH geen film is maar een documentaire over een groep rebellerende types in de oorlog.

Die experimentele benadering is razend interessant, maar waar gaat MASH eigenlijk over? Sutherland en Gould spelen chirurgen Hawkeye Pierce en Trapper John McIntyre. Elke dag staan zij in de improvisorische ziekenboeg gewonde soldaten dicht te naaien, liever zitten zij in hun tent droge martini met een olijf te drinken. Een golfballetje slaan is ook prima. Of wat ouwehoeren met collega’s. Het leven van de strenge majoor Frank Burns (Robert Duvall) zo zuur mogelijk maken behoort ook tot de opties.

Oorlog is altijd een delicaat onderwerp, Altman wist er een hilarische film over te maken, met humor die zich lekker onder de huid nestelt.

Zo gaat MASH kalmpjes aan door, totdat het verlossende bericht komt voor zowel Hawkeye als Trapper. Eindelijk mogen zij terug naar huis. Is er in de tussentijd iets noemenswaardigs gebeurd? Hebben de mannen inzichten opgedaan, zijn hun karakters veranderd? Niet echt. Er is schaamteloze onderbroekenlol uitgehaald om de monotonie te bestrijden, daar houdt het wel mee op. MASH gaat over twee mannen die boven alles geloven in kameraadschap, bier na een dagje hard werken en uiteraard een potje football. Ook in oorlogstijden houden zij vast aan deze principes.

MASH is nog steeds een oorlogsfilm over de gruwelen aan het front, Altman maakt er zo ook een speelse film van. Hoeveel bloedende lichamen er ook de ziekenboeg binnen rollen, MASH is een jongetje dat weigert om bij de pakken neer te zetten. Oorlog is altijd een delicaat onderwerp, Altman wist er een hilarische film over te maken, met humor die zich lekker onder de huid nestelt. En alhoewel niemand zich aan het script hield, won scenarist Lardner Jr. wel het gouden beeldje voor zijn inspanningen.

Ik wil, tot slot, wel nog iets opmerken. Hoe fantastisch ik MASH persoonlijk ook vind, de humor van branieschoppers Hawkeye en Trapper zal nu niet bij iedereen lekker vallen. MASH is niet bepaalt vrouwvriendelijk en een tikje racistisch. Net als andere series en films die jaren geleden wegkwamen met dit soort humor, denk ik niet dat MASH het klimaat van tegenwoordig zou overleven.

Regie: Robert Altman. Met: Donald Sutherland en Elliott Gould