Ik ben mateloos gefascineerd door Frank Zappa, de eigenzinnige componist en gitaarvirtuoos met grootse druipsnor. Vanaf de jaren zestig stond hij op het podium, omringd met geestverwanten die niets moesten hebben van de conventionele rockmuziek. Zappa stond voor vrijheid (zowel van geest als van meningsuiting) en wilde alle mogelijke muziekbarrières doorbreken. Maar wie was hij nou eigenlijk? De documentaire Zappa, geregisseerd door Alex Winter, poogt daar een antwoord op te geven. De componist was in zijn jonge jaren vooral geïnteresseerd in filmmontage en scheikunde.

Pas toen hij een jaar of dertien was begon zijn interesse voor muziek. Maar niet zomaar muziek. Zappa werd aangetrokken door de avant-gardistische stukken van Edgard Varèse, die er helemaal niet op uit was om de luisteraar te behagen. Hij wilde plaagstoten uitdelen, zijn publiek prikkelen en uitdagen. Zappa nam die eigenwijze houding over en begon met verschillende groepen te bouwen aan een duizelingwekkend oeuvre.

Winter maakt van Zappa in de eerste plaats een visuele representatie van de muziek, vertaalt de ontregelende klanken naar een chaotische montage. De documentaire reist door een springerige, creatief onverzadigbare geest, duikt diep in de creatieve processen van de gitarist, laat zien hoe hij bezig bleef om zijn muziek gespeeld te krijgen. Op die manier komt het gevoel van Zappa’s spel absoluut naar voren.

Iedereen die aan het woord komt is het eens over Zappa’s genialiteit en gebruikt superlatieven om de muzikant te beschrijven. Als het gaat om de mens Zappa, de persoon achter de muziek, wordt het een ander verhaal. Hij liet niemand te dichtbij komen en was erg zuinig met zijn emoties. Het liefst begroef hij zich in zijn werk en schreef de ene na de andere (al dan niet onmogelijk uit te voeren) compositie. De bandleden waren er vooral om die stukken uit te voeren. Niet om beste vrienden mee te worden.

Winter maakt van Zappa in de eerste plaats een visuele representatie van de muziek, vertaalt de ontregelende klanken naar een chaotische montage.

Soms glipt er iets van Zappa’s persoonlijke kant doorheen. Zo geeft hij toe niet vies te zijn van de avances van groupies, wat meer dan eens tot slippertjes leidt. Dit tot grote irritatie van levenspartner Gail, die het maar accepteert als onderdeel van hun huwelijk. Ach, zegt Zappa zelf met ondeugende grijns, ik ben uiteindelijk ook maar een mens. Ja, zo lust ik er wel meer, dat heet gewoon zelfbeheersing. Toch had ik graag nog meer van dit soort inkijkjes en bekentenissen willen hebben.

Waarom zijn bijvoorbeeld de kinderen Diva, Dweezil, Moon en Ahmet niet geïnterviewd? Wat had mede-excentriekeling Don Van Vliet (ook bekend als Captain Beefheart) voor zijn dood over Zappa te vertellen? Zappa’s broers en zussen komen evenmin in beeld. En Zappa was voor Gail nog getrouwd met iemand anders. Waarom wordt daar nergens melding van gemaakt? Ik heb het sterke gevoel dat lang niet het hele verhaal wordt verteld.

Ik had achteraf veel zin om weer een plaat van hem op te zetten. Maar de man met vette druipsnor blijft een enigma. Hij fascineert, maar blijft ook verborgen, op een afstand, is nog altijd de man die zichzelf niet helemaal wil prijsgeven. Voor een documentaire die ruim twee uur duurt, voelt dat toch een beetje als een teleurstelling.

Regie: Alex Winter