Bij American History X komt één woord bij mij op om de film samen te vatten: onrust. In de manier van filmen, het drama achter de schermen, en de gruwelijke doch nodige boodschap die de film wil vertellen. Het was voor Kaye de eerste keer dat hij in de regiestoel zat. Norton en medespeler Edward Furlong zouden continue het script aanpassen, waardoor van de visie van Kaye weinig overbleef. Het toppunt werd bereikt tijdens de montage, toen Norton en Kaye ongenadig hard met elkaar botsten. Het is nog een wonder dat deze klassieker werd voltooid. Derek Vinyard (Norton) is een overtuigd neo-nazi die sterk wordt beïnvloed door Cameron Alexander (Stacy Keach).

Na een bloedig incident met een donkere jongen komt Derek in de gevangenis terecht. Zijn broertje Danny (Furlong) is dolende en voelt zich sterk aangetrokken door de voetsporen van Derek. Als hij op school een bespreking heeft geschreven over Adolf Hitlers “Mein Kampf”, krijgt hij van de rector, bij wijze van straf, opdracht een essay over Derek te schrijven.

Als Derek vrijkomt heeft hij zijn fascistische ideeën achter zich gelaten. Hij wil heel graag dat ook Danny zich van het giftige idealisme bevrijdt. Danny wordt nu echter geleid door Cameron en die laat zich zijn nieuwe schaap niet zomaar afpakken. Het verhaal van American History X wordt verteld vanuit verschillende perspectieven, waarbij Kaye van heden naar verleden stuitert, heen en weer schakelt tussen zwartwit en kleur, en afwisselt tussen handheld en statief. Dannys essay is de leidende draad.

Ik zal niet zeggen dat American History X perfect is, maar dit intense drama vormt wel de spreekwoordelijke stomp in de maag.

Ik zal niet zeggen dat American History X perfect is, maar dit intense drama vormt wel de spreekwoordelijke stomp in de maag. Het laat heel goed zien hoe haat ontstaat, hoe mensen zich groeperen om gezamenlijk die haat te laten groeien. De scène waar neo-nazis bijeenkomen en kleine kinderen de Hitlergroet brengen, is voer voor nachtmerries. Net als de discussie die Derek met zijn familie voert over het onnodig toegepaste geweld bij een donkere arrestant. De achterdocht naar buitenlanders, de overtuiging dat het blanke ras hoort te domineren, het doet pijn om te zien hoe verwrongen denkbeelden zo diep kunnen gaan, hoe sterk haat kan wortelen in de mens.

American History X laat mij buikpijn achter. De film komt uit 1998. We zijn nu tweeëntwintig jaar verder en Kayes regiedebuut is nog steeds griezelig actueel. Dat vind ik nog het allerengste. Verplicht kijkvoer voor iedereen.