Het is alweer jaren geleden dat ik Jacob’s Ladder zag. Hoewel het inhoudelijk strikt gezien niets nieuws biedt, is het een indringende filmervaring. Jacob Singer is een soldaat in de Vietnamoorlog en wordt verrast door de vijand. Tegelijkertijd valt zijn peloton ten prooi aan iets wat lijkt op een soort psychose. In de hectiek vlucht Jacob de jungle in. En dan, ineens, wordt hij wakker in de trein. Gelukkig, het was maar een nachtmerrie. Hij wil de droombeelden van zich afschudden, alleen zijn die beelden niet van plan hem met rust te laten. Jacob krijgt steeds vaker boze dromen, flashbacks, en heeft zelfs last van hallucinaties.
Als hij verneemt dat zijn medesoldaten ook bepaalde ervaringen hebben, weet hij zeker dat er in de oorlog iets is gebeurd. Maar wat? Zijn er experimenten op hem uitgevoerd? Wat is er überhaupt gebeurd toen zijn maten door die vreemde paniekaanval werden overvallen?
Jacob’s Ladder doet mij nog het meest denken aan een paranoia-thriller die David Lynch geschreven zou kunnen hebben. Daar waar Lynch de indruk van een droom weet op te wekken, geeft regisseur Adrian Lyne zijn film meer pit. Er zit vaart in, meer schrikeffecten zoals je die zou verwachten in een horrorwerk. Neem dat dansfeest, waar Jacob’s vriendin helemaal losgaat op een slangachtig wezen. Dat beeld lijkt regelrecht uit het oeuvre van David Cronenberg te komen. Jacob’s Ladder ontbeert daarom subtiliteit. En scenarist Bruce Joel Rubin benadrukt bepaalde elementen, zodat de doorgewinterde kijker ongetwijfeld snel doorheeft wat de clou is.In mijn ogen is dit nou een cultklassieker.
Toch beschouw ik Jacob’s Ladder als een heerlijk macabere psychologische horror. Het hoogtepunt is de scène waar Jacob terechtkomt in een hels ziekenhuis. Overal liggen ledematen verspreid, de artsen vertellen hem droogjes dat hij dood is. Weet hij dat niet meer? Deze hele scène is een kunststukje in psychedelie, horror en ontregeling. Hoe verwarrend het ook moge zijn, ik wil dolgraag weten waar die verwarring naartoe gaat leiden.
Jacob’s Ladder is visueel zo’n psychedelische, vervreemdende en angstaanjagende ervaring, dat het zijn publiek eerder zal aanstoten dan aantrekken. Er wordt wel toegelicht hoe de puzzel in elkaar steekt, er blijven vraagtekens staan. Het soort vraagtekens waar je vrede mee hebt, die ervoor zorgen dat je de film nog zo’n tien keer gaat kijken, of die gaan irriteren. In mijn ogen is dit nou een cultklassieker. En Tim Robbins geeft als Jacob een ijzersterk optreden. Je zou bijna denken dat hij echt rijp is voor de instelling.
Adrian Lyne/Tim Robbins en Elizabeth Pena