Je 25 jaar lang vastbijten in een project. Dat noem ik pas doorzettingsvermogen. Of je The Man Who Killed Don Quixote goed vindt of niet, regisseur Terry Gilliam heeft hoe dan ook een indrukwekkende prestatie geleverd. Goed, het is allemaal wat anders geworden dan gepland – zo speelt Johnny Depp niet mee – maar hé, na ruim twee decennia moet je je toch een beetje flexibel opstellen. Gilliam verbeeld het verhaal van Toby, die naar Spanje is afgereisd om een verfilming te maken van de romanklassieker Don Quixote. Als student maakte hij eens een vingeroefening, nu is het tijd voor het echte werk. Het filmen brengt belemmeringen met zich mee en gefrustreerd zondert Toby zich af.
Tot zijn verbazing komt hij een oude schoenmaker tegen, die jaren geleden de rol van Don Quixote in zijn studentenfilm speelde. De Spanjaard is in die wereld blijven steken en leeft in de overtuiging dat hij echt de dolende ridder is. Na veel misverstanden is het aparte tweetal op elkaar aangewezen en trekken ze samen door de Spaanse woestijn. Toby probeert de schoenmaker er nog van te overtuigen dat Don Quixote slechts een personage is, de Spanjaard weigert dit aan te nemen. En zo raakt Toby betrokken bij zijn illustere wereld.
Het is moeilijk, zeg maar gerust onmogelijk, om Toby niet te beschouwen als het alter ego van Gilliam. Wie de documentaire Lost in La Mancha heeft gezien weet met welke tegenslagen de Amerikaanse regisseur te maken heeft gehad. Hoewel The Man Who Killed Don Quixote niet naar al die catastrofes verwijst, gaat evengoed alles mis wat mis kan gaan. De producer probeert wanhopig de zaak bijeen te houden, geldschieters begrijpen niet veel van wat Toby nou wil bereiken.
Toch is de toon is niet verbolgen. Integendeel. Gilliam benadert het materiaal met een flinke knipoog en gooit zijn personages met sardonisch plezier in meedogenloze situaties. De plot schiet nog net niet uit de bocht, op het eind knalt de film schaterlachend tegen de windmolens. Het zal wel een soort therapie voor Gilliam zijn geweest. Dat zou mij niet verbazen, na 25 jaar.
De cast, die de ellende zo goed mogelijk moet uitspelen, is subliem. Adam Driver is perfect als regisseur die beetje bij beetje de grip kwijtraakt, Jonathan Pryce is verbluffend als Don Quixote. Een vleug van zijn Engelse tongval is nog hoorbaar, hij weet een indrukwekkende vertolking te geven van de Spaanse ridder.
The Man Who Killed Don Quixote is Terry Gilliam die vol op het gaspedaal duwt. De krankzinnige humor, de dunne lijn tussen waanzin en realiteit, de hysterische sfeer, alles zit erin. En meer. Ik kan mij voorstellen dat dit de bioscoopbezoeker kan afschrikken, ik heb met volle teugen van de rit genoten.
Terry Gilliam/Adam Driver en Jonathan Pryce