Als filmliefhebber zijn er acteurs die je in actie gezien moet hebben. Van de huidige generatie ben ik gek op Tom Hardy en Christian Bale, van de oude garde hou ik van Marlon Brando en Laurence Olivier. James Dean hoort daar toch ook bij. Ik heb recentelijk Rebel without a Cause gekocht zodat ik de schade kan inhalen. Het is in de kern gezien een tienerdrama met een niet al te baanbrekend of origineel verhaal: een jongen komt terecht in een nieuwe omgeving en moet zich zien te bewijzen. Het is James Dean die de film draagt en maakt als de getroebleerde Jim Stark. Hij weet in elk shot de show te stelen, of hij nu een brok rauwe emotie is of ontspannen. De rest van de cast weet ook een sterk, realistisch spel neer te zetten, Dean is hoe dan ook het wervelende middelpunt.

Inhoudelijk is het niet helemaal mijn smaak. De makers willen een portret schetsen van een naoorlogs Amerika, de jeugd die rebelleert tegen de orde, hoe een generatiekloof een gapend gat vormt tussen de jongeren en de ouderen. Het gaat over een tiener die worstelt met volwassen worden, vijandig reageert op zijn omgeving. En zo over de helft maken de filmers een draai waardoor een ander personage centraal wordt gesteld. Thematiek en personage boven plot dus.

De film start op een politiebureau. In de dialogen wordt geen blad voor de mond genomen. Het taalgebruik is direct, onopgesmukt. Wanneer Judy wordt verhoord door de politie, vertelt ze in tranen dat haar vader haar uitmaakte voor “dirty tramp”. In een andere verhoorkamer zit de labiele John, die zich weer eens in de nesten heeft gewerkt. En dan krijgen we Jim, die moe en dronken in de wachtkamer zijn beurt afwacht. Wanneer zijn ouders ongerust aankomen en over hem heen tegen elkaar kibbelen, roept hij “you’re tearing me apart!” Schijnbaar moeiteloos weet Dean om te schakelen van een ontspannen houding naar woede en verdriet. De ene keer doet hij vrijwel niks, de andere keer gooit hij de emoties eruit.

Dit is precies wat hij gedurende de hele film doet en vormt het sterkste punt van Rebel without a Cause. Of Dean een sigaret aansteekt of zijn van sarcasme doorspekte dialogen uitspreekt, je blijft naar hem kijken. Je gelooft wat hij zegt, wie hij is, de emoties die hij overbrengt. Het is iets waar veel acteurs één en ander van kunnen leren.

De rest van de cast zit op deze golflengte. Met name Sal Mineo weet een mooi optreden te geven als de labiele Plato, van wie je nooit precies weet wat hij gaat doen. Hij is de acteur die na de eerste helft centraal wordt gezet door regisseur Nicholas Ray. Rebel without a Cause is een vakkundig gemaakte filmt, toch blijf ik erbij dat deze zet wat geforceerd voelt. Het is of er een emotionele draai moet worden gemaakt om met dit deel mee te kunnen gaan.

Rebel without a Cause is de laatste film die Dean zou maken, een maand voor dit werk in de bioscoop kwam verongelukte hij bij een auto-ongeluk. Zonde. Hij heeft een legendarische status behaald, ik had hem liever in meer films zien spelen.

4-7-2017/Nicholas Ray/James Dean en Natalie Wood